انواع ترس و راهکارهای درمانی

واکنش فرد در برابر محرکهای تهدید آمیز ترس نامیده می شود . البته ترس همیشه جنبه ی نابهنجاری ندارد و حتی گاهی نیز مفید است ، زیرا یک هشدار در مقابل خطرات است ، لذا در طبقه بندی ترسها باید به ترسهای طبیعی نیز اشاره کرد و آگاهی از ترسهای طبیعی در کودک برای مربیان و درمانگران و مشاوران کودک جهت تشخیص ترسهایی که باید درمان شوند ، اهمیت دارد .

در جدول زیر ترسهای متداول و سطوح سنی گوناگون نشان داده شده است :

   قبل از بحث در مورد چگونگی ایجاد ترس در کودکان و سبب شناسی و درمان آنها لازم می داند تعدادی از ترسهای متداول را که در جدول بالا نام برده شده است و دارای زیر مجموعه ی بزرگی هستند که شناسایی آن برای خوانندگان ضروری است ، بیان کنیم .

1- آسیب ( ترس از آسیب دیدگی بدنی )

این ترس به دو شاخه ی فرعی تر غیر انتزاعی ( واقعی ) و انتزاعی ( مجرد ) تقسیم می شود .

الف - ترسهای آسیب دیدگی بدنی انتزاعی

مهمترین این ترسها عبارتند از : جنگ ، شورش ، غذای سمی ، غذاهای خاص ، مردن ، فوت فردی از خانواده ، بیمار شدن ، میکروب ، خفه شدن ، تحت عمل جراحی قرار گرفتن ، بیمارستان ، جهنم ، شیطان ، رعایت نکردن قوانین مذهبی ، ربوده شدن ، گم شدن ، به فرزندی پذیرفته شدن ، جدایی پدر و مادر ، دیوانه شدن .

ب - ترسهای آسیب دیدگی بدنی غیر انتزاعی

پرواز در هواپیما ، ترس از ارتفاع ، آب عمیق ، بیگانه ها ، برهنه دیده شدن

2- ترس از رویدادهای طبیعی

الف - طوفان ( گردباد ، سیل ، زمین لرزه ، رعد و برق )

ب - تاریکی

ج - مکانهای دربسته ( حمام ، داخل کمد ، آسانسور ، محبوس ماندن ، اطاق های عجیب )

د - حیوانات ( مار ، سوسک ، عنکبوت ، موش ، مارمولک ، قورباغه ، سگ ، گربه ، اسب یا گاو )

ه - سایر چیزها ( مانند : آتش ، افکار ترسناک یا خیال و وهم ، ارواح ، تنها ماندن ، کابوس ، موجودات فضایی ، هیولا ، چهره های پشت پنجره ، ماسکها و عروسکها ، دیدن خون ، دیدن افراد ناقص الخلقه ، توالت )

3- ترسهای ناشی از اضطراب اجتماعی

الف - آموزشگاه - این ترس هم در دوره ی ابتدایی و کودکی و بزرگسالی دیده می شود .

ب - جدایی ( جدایی از والدین ، بخش هایی از خانواده ، به خواب رفتن در شب )

ج - عملکردها ( ترس از آزمون یا امتحان ، مورد انتقاد قرار گرفتن ، اشتباه کردن ، مطلبی را با صدای بلند در کلاس خواندن )

د - روابط متقابل اجتماعی ( شرکت در رویدادهای اجتماعی ، شخص دیگری را عصبانی کردن ، جمعیت ، لمس شدن از جانب دیگران )

ه - مسائل پزشکی ( پزشک یا دندانپزشک ، گلوله خوردن )

و - موارد دیگر مانند سوار اتومبیل یا اتوبوس یا مترو شدن

4- ترس از عوامل متفرقه( کثافت ، اسباب بازی های پشمالو ، آژیر افراد مسن ، رد شدن از خیابان ، افراد زشت رو ، صداهای بلند مانند باز کردن در بطری ، ترقه ، انفجار ، افراد یونیفرم پوش ، افراد جنس مخالف ، دفع مدفوع ، افراد نژادهای دیگر )

عوامل مؤثر در نوع و میزان ترس

عوامل متعددی در ایجاد ترس مؤثرند که از مهمترین آنها سن ، جنس ، تجارب گذشته ، میزان رشد ذهنی ، ارزشهای اجتماعی و فرهنگی و بالاخره درجه امنیتی است که کودک از آن برخوردار است .

مسأله ی سن عامل مهمی است و کودکان در سنین مختلف ترسهای متفاوتی دارند و امکان دارد ترسی برای سنی خاص متناسب و در سن بالاتر غیر عادی محسوب گردد .

شمار ترس در کودکان با افزایش سن کاهش حاصل می کند و میزان و شدت آن در سه سالگی و یازده سالگی به اوج خود می رسد با این تفاوت که ترس در سه سالگی جنبه ی موقتی دارد یعنی افراد ، اشیاء و حیوانات موجود در محیط موارد ترس او را تشکیل می دهند در حالی که در سن یازده سالگی ترس بیشتر جنبه ی تعمیمی دارد یعنی کودک زمانی از چیزی ترسیده است و حالا آن را تعمیم می دهد ، این نوع ترس غالباً با اضطراب و نگرانی همراه است .

عامل جنسیت نیز در نوع و میزان ترس قابل تعمق است . دختران نسبت به پسران ترس بیشتری نشان می دهند و نوع ترس در آنان نیز فرق می کند . دختران بیشتر از مار و موش و سوسک می ترسند ولی پسران از مورد انتقاد دیگران واقع شدن ترس دارند .

علل ترس

درباره ی علل بروز ترس نظریه های متعددی بیان شده است که در اینجا نیازی به توضیح آنان نیست و فقط به این عبارت بسنده می کنیم که ترس حاصل یادگیری است ، یعنی کودک می آموزد که از اشیاء و اشخاص و فرصتهای ترسناک در زمینه های مختلف بترسد و این یادگیری ممکن است به صورت شرطی شدن کلاسیک ، شرطی شدن عامل ، یادگیری مشاهده ای و تقلید باشد .

درمان ترس

از طرف والدین و مربیان این سؤال مطرح است که برای از بین بردن ترس در کودکان چه باید کرد ؟

مکاتب مختلف برای درمان ترس شیوه هایی را اعمال می کند که علی رغم تفاوت ظاهری آشکار ، همه ی آنها به سه اصل تحلیل ، تبیین و پیشنهاد توجه دارند و ما در این سه شیوه از پر کاربردترین شیوه های درمان ترس را ارائه می دهیم .

1- شیوه ی حساسیت زدایی نظامدار :

در این شیوه چندین موقعیت ترس آور که شدت ترس از آنها به تدریج افزایش می یابد ، فراهم می شود ، سپس از شخص می خواهند که این ترس آور را یکی پس از دیگری نظاره کند .

در این موقع مشاهدات وی با رهایی از فشار ( relaxation    ) یا واکنشهای دیگری که با ترس توافقی نداشته باشد ، قرین می شود تا بتوان ترس آورترین صحنه را به راحتی مشاهده کرد .

این روش در کاستن ترسهای بزرگسالان مؤثر بوده است ، اما علی رغم توصیه استفاده از این روش برای کودکان هنوز هم حمایت کامل به عمل نیامده است .

2- شیوه ی مدل سازی :

اولین گزارش درمانی از شیوه ی مدل سازی ، درمان ترس پیتر از اجسام پشمالو توسط جونز می باشد . این روش از پر کاربردترین شیوه ی رفتاری مدل سازی است .

شیوه ی مدل سازی نشان داده است که می تواند برای کنترل شرایط ، بسیار خوب عمل کند و در مورد گروههای سنی نسبتاً بیشتری به کار آید .

هر چند به نظر می رسد مشاهده ی یک مدل واحد ، در کاستن از ترس مؤثر باشد اما مشاهده مدلهای چندگانه و استفاده از محرکهای ترس آور گوناگون در کارورزی ، احتمالاً به کارایی روش می افزاید .

" مدل سازی همراه " ( مدل سازی و شرکت در برنامه ) روش دیگری از مدل سازی است . در این روش کودک ترسو ضمن مشاهده ی صحنه ی ترسناک که با پیشروی تدریجی همراه است سرانجام به مدل می پیوندد . مثلاً برای درمان کودکانی که از آب می ترسیدند فیلمی را به آنها نشان دادند که در آن سه پسر بچه همسال ( مدلها ) که از آب می ترسیدند به انجام کارهایی مانند شرکت در امتحان شنا مشغول بودند ، مدلهای داخل فیلم در انتها بر ترس خود غلبه می کردند ، یعنی به تدریج در طول فیلم ترس آنها کاهش می یافت و فیلم سرانجام نشان می داد که آنها با شادی در استخر مشغول بازی هستند . بلافاصله پس از مشاهده ی فیلم ، پژوهشگران کودکان را در یک مرحله ای ده دقیقه ای شرکت در برنامه به استخر می بردند و کودکان را تشویق می کردند تا به فعالیت هایی بپردازند که در آزمون شنا معمول است .

این شیوه یکی از شیوه های درمانی مؤثر شناخته شده است .

3- شیوه ی شناختی درمانی :

برخی از پژوهشگران برای درمان ترس کودکان به مطالعه ی تأثیر باورها و شناخت پرداخته اند و کار این پژوهشگران با موفقیت همراه بوده است .

در اینجا نمونه ای از این تلاشها را که در زمینه ی درمان ترس کودکان کودکستانی از تاریکی است اشاره می کنیم .

در این تحقیق کودکانی را که از تنها بودن در یک اتاق تاریک به مدت سه دقیقه هراس داشتند به سه گروه " شایستگی " ، " محرک " و " کنترل " تقسیم کردند . پژوهشگر کودک تنها را به داخل اتاق تاریک می برد . اتاق مجهز به دستگاه تنظیم جریان برق بود و کودک را قادر می ساخت روشنایی اتاق را تنظیم کند . کودک همچنین می توانست با استفاده از دستگاه ارتباط داخلی هر زمان که بخواهد پژوهشگر را به داخل اتاق بخواند . پژوهشگر اتاق را ترک و برای آنکه بداند کودک چه مدت می تواند تاریکی را تحمل کند ، زمان خروجش از اتاق را ثبت می کرد . به دنبال این پیش آزمون ، به کودکانی که در وضعیت " شایستگی " جای گرفتند آموخته شد تا جمله هایی مانند " من پسر ( یا دختر ) شجاعی هستم " ، " من می توانم مراقب خودم باشم " را با خود تکرار کنند و به کودکان گروه " محرک " جمله هایی مانند " بودن در تاریکی تفریح خوبی است " آموزش داده شد . منظور از آموزش چنین جمله هایی این بود که نیروی بالقوه ی ترس از تاریکی در آنان کم شود . به آنهایی که در گروه " کنترل " بودند ، جملات نامربوطی مانند : " علی یک بره دارد " آموخته شد . در آزمون نهایی که بلافاصله پس از کارورزی انجام شد ، کودکانی که تکرار جمله های " شایستگی " را آموخته بودند ، بهبودی نشان دادند . این بهبودی نشان داد که در برخورد با محرک ترس آفرین ، برخی تعدیل ها صورت گرفته است .

 استرس در دانش آموزان

استرس خیلی زود و از دوران کودکستان شروع می شود . استرس بازی را به رقابت در ورزش و کوشش برای برتری و دوستی را به روابط اجتماعی تبدیل می کند .

به گفته یکی از کارشناسان دانش آموزان در وضعیتی قرار می گیرند که باید مرتباً پیشرفت کنند و آنها احساس می کنند که از هیچ حمایتی برخوردار نیستند . کودکان در محیطی قرار گرفته اند که آنها را بخاطر خودشان نمی خواهند بلکه آنها را برای موفقیت هایشان دوست دارند همه این عوامل استرس را می سازند .

استرس و دیسترس :

یک روانپزشک اطفال می گوید : شما بدون استرس زنده نیستید . او می گوید درگیر و تحت فشار بودن باعث می شود که شما چیزهای جدید را یاد بگیرید و مغز شما عملکرد خود را حفظ کند .

در تمام تئوریهای اصلی یادگیری استرس وجود دارد اما اگر استرس با تکامل تداخل داشته باشد این یک مشکل است . گاهی با استرس خیلی زیاد اطفال کارآئی خود را از دست می دهند .

این یک مسیر باریک و ظریفی است که والدین باید تعادل را در آن حفظ کند از طرفی هر کودک نیاز به محدودیتها و راهنمائی های متناسب با سن خود را دارد . و از طرف دیگر اغلب والدین مانع طی شدن روند طبیعی یادگیری می شوند . یک متخصص تکامل کودکان می گوید : برای اینکه کودکان وظایف خود را انجام دهند  نیاز نیست آنها را تحت فشار قرار دهیم ولی همچنین می گوید : بازسازی انگیزه درونی کودکان مهمترین نکته می باشد . بجای دادن پاداش نقدی برای نمرات عالی به آنها بگوئیم که به آنها افتخار می کنیم . انجام وظایف برای جایزه مهمترین چیزی نیست که باید یاد بگیرند .

این عمل آنها را طوری بار می آورد که در آینده فقط برای پول کار کنند و همیشه از شغل خود ناراضی باشند . این مسئله عادلانه نیست که پدر و مارد بیش از آنچیزی که خود انجام می داده اند از کودکان خود بخواهند همچنین والدین اغلب فقط به موقعیت فرزندان خود می اندیشند و تحمل هیچ چیز بجز عالی بودن را ندارند .

ما بعنوان اولیاء مدرسه و والدین باید به خود یادآوری کنیم که معمولاً همه افراد همیشه در سطح عالی نیستند و ما نیز اینطور نبوده ایم . اگر کودکی بعلت استرس دچار عدم تحمل شود خانواده باید مشکل کودک را با یک روانپزشک یا روانشناس در میان بگذارند .

نکات لازم برای پیشگیری از تبدیل استرس مفید به دیسترس ( پریشانی )‌

1 - زمانی را با کودکان خود سپری کنید . سعی کنید محیط خانه  برای بچه ها باثبات باشد .

2 - در مورد قوانین خانه با هم مذاکره کنید . ( شامل مجازاتهای قانون شکنی )  و این قوانین را اجرا کنید .

3 - فقط با بچه ها صحبت نکنید بلکه با آنها ارتباط برقرار کنید . بچه ها چه وقت بدرفتاری می کنند بجای اینکه آنها را تنبیه کنید سعی کنید رفتار آنها را درک کنید .

به حرفهای فرزند نوجوان خود توجه کنید . نیازهای آنها را بفهمید و قبول کنید و بدانید که مدرسه یک روند طولانی مدت می باشد .

یک موفقیت یا شکست مقطعی سرنوشت کودک را تعیین نمی کند . ما اولیاء می توانیم و باید یاد بگیریم که بپذیریم آینده غیرقابل پیش بینی است .

کاری  که می توانیم بکنیم این است که عشق و حمایت و حضور دائمی خود رانشان بدهیم . مهمترین پیام این است که ما با آنها هستیم و ما آنها را دوست داریم و از آنها حمایت می کنیم یک قسمت از این حمایت تنظیم کردن یک برنامه روزانه است .

برنامه روزانه به کم کردن استرس کمک می کند . تثبیت زمان معین برای خوابیدن ، بیدار شدن ، حمام کردن در هر سنی مهم است . این کار همچنین باعث می شود که بچه ها یاد بگیرند تا در آینده برای خود برنامه ریزی کنند . در شروع مدرسه یک برنامه هفتگی را تعیین کنید و درباره آن با هم صحبت کنید .

ارتباطات باعث می شود که بچه ها از اشتباهات خود درس بگیرند . بچه ها باید بدانند که ما همیشه به آنها کمک می کنیم تا مشکلاتشان را حل کنند و این مسئله منجر به پیشگیری از بدرفتاری آنها می شود وقتی بچه ها از شما همیشه انتظار تنبیه دارند  کاری را که می خواهند انجام بدهند به شما نمی گویند باید بین ایجاد محدودیت ، آمادگی برای برقراری ارتباط و تنبیه تعادل وجود داشته باشد .

در سنین مختلف استرس متفاوت می باشد ، در اینجا انواع استرس در کودکان دبستانی ،‌ راهنمائی و دبیرستانی توضیح داده می شود .

کودکان دبستانی نمی توانند بر اعمال خود کنترل داشته باشند . آنها در حال افزایش مهارتهای اجتماعی می باشند . آنها یاد می گیرند که چطور دوست پیدا کنند ، رفتارهای تهاجمی خود را کنترل کنند و اضطرار و هیجانات خود را کنترل کنند . اگر معلمین و اولیاء‌ با این مسائل بعنوان اصول تکاملی طبیعی برخورد نکند این مسائل به منابع استرس زا تبدیل می شوند .

بچه ها در سنین شروع دبستان آماده یادگیری هستند بهمین دلیل سن شروع مدرسه در این سن می باشد . آنها باید مشتاق و آماده یادگیری باشند بنابراین ایجاد اشتیاق برای یادگیری کلید اصلی می باشد لذت یادگیری بطور طبیعی در آنها وجود دارد . وقتی که آنها شروع به یادگیری خواندن و سایر مهارتها می کنند کمک کردن به آنها برای افزایش این اشتیاق باعث پیشرفت بیشتر آنها می شود .

1 - ترس و کابوسهای شبانه :شکایاتی مانند دل درد و سردرد نشان می دهد که اطفال تحت استرس هستند  و والدین این دردها را بیش از یک بیماری جسمی می دانند .

این مشکل چیزی نست که کودک آنرا از خود ساخته باشد .

کودکان بوسیله سردرد و دل درد می خواهند از چیزی فرار کنند اما این یک مشکل واقعی است و می تواند راهی باشد برای اینکه آنها خود را با استرس ها تطابق بدهند .

2 - منفی بافی و دروغگوئی :

راه مقابله با این مسئله این است که والدین بدون اینکه دروغ کودک را تأکید کنند آنرا بزرگ نکنند و به او بگویند اگر اینطور بود خیلی خوب بود . به این طریق والدین نه دروغ را قبول کرده اند و از طرفی احساسات او را نیز سرکوب نکرده اند و به این وسیله اولیاء‌ و کودک می توانند با هم صحبت کنند . شما می دانید که منشأ دروغ چیست کودک واقعاً دوست دارد که آرزوهایش عملی شود .

3 - محرومیت و خجالتی بودن افراطی:

شما اخلاق بچه خود را می شناسید ، همه بچه ها با یک سرعت بالغ نمی شوند . بعضی از بچه ها در پذیرش بعضی از چیزها کند هستند . اگر فرزند شما زود عصبانی شده و پرخاشگری می کند و زودتر از بقیه آشفته می شوند به آنها کمک کنید تا راهی برای تخلیه هیجانات خود پیدا کند . اگر کودک شما نیاز دارد بعد از مدرسه تحرک داشته باشد به او پیشنهاد کنید ورزش کند و اگر فرزند شما نیاز به آرامش دارد به او توصیه کنید به موسیقی گوش کند .

در زمان گفتگوهای دونفره از آنها سئوالات کلی نپرسید بلکه با آنها بیشتر صحبت کرده و سئوالات

جزئی تر را بپرسید .

این کودکان در حال عبور از طفولیت به بزرگسالی هستند . در هر حال دوران سختی را سپری می کنند .

•  با وجود تغییرات زیاد کودکان دوره راهنمایی ممکن است احساس ناتوانی در برابر وضعیت های مختلف داشته باشند . در حالیکه قبلاً براحتی با مشکلات روبرو می شدند .

• ورود به دوره راهنمائی باعث تغییر محیطی ناگهانی می شود که می تواند کاملاً ناراحت کننده باشد . کودکان ما زمانی که به خانه برمی گردند کاملاً تحت استرس هستند و لازم است با آنها صحبت کنیم این زمانی است که ما باید به حرفهای آنها گوش کنیم و بگوئیم بله . این مسئله واقعاً مشکل و برخورد با آن سخت است . آنان باید بفهمند که شما مشکل آنان را حس می کنید و در خانه احساس امنیت و راحتی کنند .

• این نکات ساده بنظر می رسند ولی مهم این است که مرزها را رعایت کنیم کلید اصلی صبر است .

• وادار کردن نوجوانها به صحبت خیلی سخت است و آنها به راحتی حرف نمی زنند . آنها مایل هستند فقط با دوستانشان صحبت کنند . پیدا کردن زمانی برای صحبت با نوجوانان شاید نیازمند این باشد که با آنان به فروشگاه بروید یا هنگام خواب کنار آنان دراز بکشید . زمانهائی را پیدا کنید که آنها حاضر به گفتگو باشند . فکر کنید که چگونه باید سر صحبت را باز کنید .

• این یک توهم است که نوجوانان نمی توانند روابط خوبی با والدینشان داشته باشند . برای نوجوانان حیاتی است که بتوانند با افراد بزرگسال صحبت کنند . چیزی که آنها دوست دارند در مورد آن با شما صحبت کنند شما را شگفت زده خواهد کرد . ممکن است موضوع صحبت مسائل خانوادگی ، مسائل جنسی یا صلح جهانی باشد . مسئله ای که بر ذهن آنها سنگینی می کند بسیار سنگین تر از چیزی است که ما فکر می کنیم و آنها می خواهند در مورد آن بحث کنند .

• نوجوانها فکر می کنند نمی توانند روابط خوبی را با همسالان خود حفظ کنند همچنین آنها نمی خواهند شکست بخورند .

• با آنها به شکل مهربانانه و حمایتی رفتار کنید . این اطمینان را به آنها بدهید که می توانند مشکلات خود را در خانه حل کنند . راه حل سریع و راحتی وجود ندارد. و نیاز به تأمل و تفکر دارد . انجام وظایف توسط والدین به نسبت زمان دبستان وقت بیشتری می گیرد .

• آنها به ما نیاز دارند با مرزهای مشخص بین ما و آنها .

•  آنها نیاز دارند که زندگی والدینشان با ثبات باشد و همانطور که ماجراهای مختلفی  در زندگی آنان رخ می دهد زندگی والدین همیشه باثبات در جای خود قرار دارد .

• یک مسئله مهم برای بسیاری از دانش آموزان دبیرستانی اجبار والدین برای فرستادن آنها به دبیرستانی است که فکر می کنند بهترین است .

• دانش آموزان دبیرستانی کاملاً آگاه هستند که برای ورود به دانشگاه باید تلاش زیادی بکنند . همانند کودکان این استرس می تواند باعث نمرات پائین و رفتارهای معکوس شود .

• پاسخ به استرس می تواند خود را به شکل ایجاد اختلالات در خوردن و مشکلات اجتماعی نشان دهد . این علائم را بشناسید و برای مقابله با آن آماده باشید .

• مراقب تغییر در وضعیت نمره ها ، میزان توجه ، کند عمل کردن ،‌فقدان پاسخ دهی در کلاس یا منزل باشید .

• تغییرات ممکن است به شکل انزوا یا یک فعالیت برعکس مثل موزیک عجیب و غریب خود را نشان دهد . مراقب استفاد زیاده ازحد از اینترنت باشید بخصوص زمانیکه وقت زیادی را در اتاق های گفتگوی اینترنت می گذرانند .

•  بهرحال دوری از ارتباط طبیعی با سایر مردم می تواند علامتی از یک مشکل باشد .

راه حل ؟

• اگر چه ممکن است بسیار ساده و پیش پا افتاده بنظر برسد ولی زمان کافی را با کودکان خود نمیگذرانیم .

• همچنانکه سن نوجوانان بالاتر می رود والدین بجای اینکه کارگردان باشند بیشتر نقش مربی را پیدا می کنند .

• اصل و مبانی ارتباط با سایر افراد و حضور در مکانهای مختلف باید وجود داشته باشد .

• والدین باید تا حدی از کنترل  فرزند خود دست بکشند !‌ البته  زیر نظر داشتن فرزند در این زمان از همیشه مهمتر است .

• وقتی فرزندان ما کوچکتر هستند ما امیداواریم که به آنها یاد داده باشیم که چگونه لباس های خود را بپوشند و وقتی بزرگتر می شوند امیدواریم که آنها را به حدی رشد داده باشیم که تصمیم صحیح بگیرند .

• نوجوانان در معرض خطر هستند و وظیفه ما این است که ببینیم کجا هستند و با چه کسانی معاشرت می کنند . باید مراقب زمان ورود و خروج آنها از منزل باشید . رفتار با آنان باید همانند رفتار یا بزرگسالان باشد یعنی شما به آنها بگوئید که کجا بودید و آنها نیز همین را به شما بگویند .

انواع ترس و راهکارهای درمانی

واکنش فرد در برابر محرکهای تهدید آمیز ترس نامیده می شود . البته ترس همیشه جنبه ی نابهنجاری ندارد و حتی گاهی نیز مفید است ، زیرا یک هشدار در مقابل خطرات است ، لذا در طبقه بندی ترسها باید به ترسهای طبیعی نیز اشاره کرد و آگاهی از ترسهای طبیعی در کودک برای مربیان و درمانگران و مشاوران کودک جهت تشخیص ترسهایی که باید درمان شوند ، اهمیت دارد .

در جدول زیر ترسهای متداول و سطوح سنی گوناگون نشان داده شده است :

سن    -----------     ترسها

6 - 0 ماهگی =================صداهای بلند ، عدم مراقبت

9 - 6 ماهگی   ================ بیگانه ها

یک سالگی      ================ جدایی ، آسیب ، توالت

دو سالگی        ================ موجودات خیالی

سه سالگی       ================ سگ ، تنهایی

چهار سالگی     ================ تاریکی

6 تا 12 سالگی =============== مدرسه ، آسیب ، رویدادهای طبیعی ، رویداد های اجتماعی

13 تا 16 سالگی =============== آسیب ، آسیب اجتماعی

19 سالگی به بعد=============== آسیب ، رویدادهای طبیعی و جنسی

قبل از بحث در مورد چگونگی ایجاد ترس در کودکان و سبب شناسی و درمان آنها لازم می داند تعدادی از ترسهای متداول را که در جدول بالا نام برده شده است و دارای زیر مجموعه ی بزرگی هستند که شناسایی آن برای خوانندگان ضروری است ، بیان کنیم .

1- آسیب ( ترس از آسیب دیدگی بدنی )

این ترس به دو شاخه ی فرعی تر غیر انتزاعی ( واقعی ) و انتزاعی ( مجرد ) تقسیم می شود .

الف - ترسهای آسیب دیدگی بدنی انتزاعی

مهمترین این ترسها عبارتند از : جنگ ، شورش ، غذای سمی ، غذاهای خاص ، مردن ، فوت فردی از خانواده ، بیمار شدن ، میکروب ، خفه شدن ، تحت عمل جراحی قرار گرفتن ، بیمارستان ، جهنم ، شیطان ، رعایت نکردن قوانین مذهبی ، ربوده شدن ، گم شدن ، به فرزندی پذیرفته شدن ، جدایی پدر و مادر ، دیوانه شدن .

ب - ترسهای آسیب دیدگی بدنی غیر انتزاعی

پرواز در هواپیما ، ترس از ارتفاع ، آب عمیق ، بیگانه ها ، برهنه دیده شدن

2- ترس از رویدادهای طبیعی

الف - طوفان ( گردباد ، سیل ، زمین لرزه ، رعد و برق )

ب - تاریکی

ج - مکانهای دربسته ( حمام ، داخل کمد ، آسانسور ، محبوس ماندن ، اطاق های عجیب )

د - حیوانات ( مار ، سوسک ، عنکبوت ، موش ، مارمولک ، قورباغه ، سگ ، گربه ، اسب یا گاو )

ه - سایر چیزها ( مانند : آتش ، افکار ترسناک یا خیال و وهم ، ارواح ، تنها ماندن ، کابوس ، موجودات فضایی ، هیولا ، چهره های پشت پنجره ، ماسکها و عروسکها ، دیدن خون ، دیدن افراد ناقص الخلقه ، توالت )

3- ترسهای ناشی از اضطراب اجتماعی

الف - آموزشگاه - این ترس هم در دوره ی ابتدایی و کودکی و بزرگسالی دیده می شود .

ب - جدایی ( جدایی از والدین ، بخش هایی از خانواده ، به خواب رفتن در شب )

ج - عملکردها ( ترس از آزمون یا امتحان ، مورد انتقاد قرار گرفتن ، اشتباه کردن ، مطلبی را با صدای بلند در کلاس خواندن )

د - روابط متقابل اجتماعی ( شرکت در رویدادهای اجتماعی ، شخص دیگری را عصبانی کردن ، جمعیت ، لمس شدن از جانب دیگران )

ه - مسائل پزشکی ( پزشک یا دندانپزشک ، گلوله خوردن )

و - موارد دیگر مانند سوار اتومبیل یا اتوبوس یا مترو شدن

4- ترس از عوامل متفرقه ( کثافت ، اسباب بازی های پشمالو ، آژیر افراد مسن ، رد شدن از خیابان ، افراد زشت رو ، صداهای بلند مانند باز کردن در بطری ، ترقه ، انفجار ، افراد یونیفرم پوش ، افراد جنس مخالف ، دفع مدفوع ، افراد نژادهای دیگر )

عوامل مؤثر در نوع و میزان ترس

عوامل متعددی در ایجاد ترس مؤثرند که از مهمترین آنها سن ، جنس ، تجارب گذشته ، میزان رشد ذهنی ، ارزشهای اجتماعی و فرهنگی و بالاخره درجه امنیتی است که کودک از آن برخوردار است .

مسأله ی سن عامل مهمی است و کودکان در سنین مختلف ترسهای متفاوتی دارند و امکان دارد ترسی برای سنی خاص متناسب و در سن بالاتر غیر عادی محسوب گردد .

شمار ترس در کودکان با افزایش سن کاهش حاصل می کند و میزان و شدت آن در سه سالگی و یازده سالگی به اوج خود می رسد با این تفاوت که ترس در سه سالگی جنبه ی موقتی دارد یعنی افراد ، اشیاء و حیوانات موجود در محیط موارد ترس او را تشکیل می دهند در حالی که در سن یازده سالگی ترس بیشتر جنبه ی تعمیمی دارد یعنی کودک زمانی از چیزی ترسیده است و حالا آن را تعمیم می دهد ، این نوع ترس غالباً با اضطراب و نگرانی همراه است .

عامل جنسیت نیز در نوع و میزان ترس قابل تعمق است . دختران نسبت به پسران ترس بیشتری نشان می دهند و نوع ترس در آنان نیز فرق می کند . دختران بیشتر از مار و موش و سوسک می ترسند ولی پسران از مورد انتقاد دیگران واقع شدن ترس دارند .

علل ترس

درباره ی علل بروز ترس نظریه های متعددی بیان شده است که در اینجا نیازی به توضیح آنان نیست و فقط به این عبارت بسنده می کنیم که ترس حاصل یادگیری است ، یعنی کودک می آموزد که از اشیاء و اشخاص و فرصتهای ترسناک در زمینه های مختلف بترسد و این یادگیری ممکن است به صورت شرطی شدن کلاسیک ، شرطی شدن عامل ، یادگیری مشاهده ای و تقلید باشد .

درمان ترس

از طرف والدین و مربیان این سؤال مطرح است که برای از بین بردن ترس در کودکان چه باید کرد ؟

مکاتب مختلف برای درمان ترس شیوه هایی را اعمال می کند که علی رغم تفاوت ظاهری آشکار ، همه ی آنها به سه اصل تحلیل ، تبیین و پیشنهاد توجه دارند و ما در این سه شیوه از پر کاربردترین شیوه های درمان ترس را ارائه می دهیم .

1- شیوه ی حساسیت زدایی نظامدار :

در این شیوه چندین موقعیت ترس آور که شدت ترس از آنها به تدریج افزایش می یابد ، فراهم می شود ، سپس از شخص می خواهند که این ترس آور را یکی پس از دیگری نظاره کند .

در این موقع مشاهدات وی با رهایی از فشار ( relaxation  ) یا واکنشهای دیگری که با ترس توافقی نداشته باشد ، قرین می شود تا بتوان ترس آورترین صحنه را به راحتی مشاهده کرد .

این روش در کاستن ترسهای بزرگسالان مؤثر بوده است ، اما علی رغم توصیه استفاده از این روش برای کودکان هنوز هم حمایت کامل به عمل نیامده است .

2- شیوه ی مدل سازی :

اولین گزارش درمانی از شیوه ی مدل سازی ، درمان ترس پیتر از اجسام پشمالو توسط جونز می باشد . این روش از پر کاربردترین شیوه ی رفتاری مدل سازی است .

شیوه ی مدل سازی نشان داده است که می تواند برای کنترل شرایط ، بسیار خوب عمل کند و در مورد گروههای سنی نسبتاً بیشتری به کار آید .

هر چند به نظر می رسد مشاهده ی یک مدل واحد ، در کاستن از ترس مؤثر باشد اما مشاهده مدلهای چندگانه و استفاده از محرکهای ترس آور گوناگون در کارورزی ، احتمالاً به کارایی روش می افزاید .

" مدل سازی همراه " ( مدل سازی و شرکت در برنامه ) روش دیگری از مدل سازی است . در این روش کودک ترسو ضمن مشاهده ی صحنه ی ترسناک که با پیشروی تدریجی همراه است سرانجام به مدل می پیوندد . مثلاً برای درمان کودکانی که از آب می ترسیدند فیلمی را به آنها نشان دادند که در آن سه پسر بچه همسال ( مدلها ) که از آب می ترسیدند به انجام کارهایی مانند شرکت در امتحان شنا مشغول بودند ، مدلهای داخل فیلم در انتها بر ترس خود غلبه می کردند ، یعنی به تدریج در طول فیلم ترس آنها کاهش می یافت و فیلم سرانجام نشان می داد که آنها با شادی در استخر مشغول بازی هستند . بلافاصله پس از مشاهده ی فیلم ، پژوهشگران کودکان را در یک مرحله ای ده دقیقه ای شرکت در برنامه به استخر می بردند و کودکان را تشویق می کردند تا به فعالیت هایی بپردازند که در آزمون شنا معمول است .

این شیوه یکی از شیوه های درمانی مؤثر شناخته شده است .

3- شیوه ی شناختی درمانی :

برخی از پژوهشگران برای درمان ترس کودکان به مطالعه ی تأثیر باورها و شناخت پرداخته اند و کار این پژوهشگران با موفقیت همراه بوده است .

در اینجا نمونه ای از این تلاشها را که در زمینه ی درمان ترس کودکان کودکستانی از تاریکی است اشاره می کنیم .

در این تحقیق کودکانی را که از تنها بودن در یک اتاق تاریک به مدت سه دقیقه هراس داشتند به سه گروه " شایستگی " ، " محرک " و " کنترل " تقسیم کردند . پژوهشگر کودک تنها را به داخل اتاق تاریک می برد . اتاق مجهز به دستگاه تنظیم جریان برق بود و کودک را قادر می ساخت روشنایی اتاق را تنظیم کند . کودک همچنین می توانست با استفاده از دستگاه ارتباط داخلی هر زمان که بخواهد پژوهشگر را به داخل اتاق بخواند . پژوهشگر اتاق را ترک و برای آنکه بداند کودک چه مدت می تواند تاریکی را تحمل کند ، زمان خروجش از اتاق را ثبت می کرد . به دنبال این پیش آزمون ، به کودکانی که در وضعیت " شایستگی " جای گرفتند آموخته شد تا جمله هایی مانند " من پسر ( یا دختر ) شجاعی هستم " ، " من می توانم مراقب خودم باشم " را با خود تکرار کنند و به کودکان گروه " محرک " جمله هایی مانند " بودن در تاریکی تفریح خوبی است " آموزش داده شد . منظور از آموزش چنین جمله هایی این بود که نیروی بالقوه ی ترس از تاریکی در آنان کم شود . به آنهایی که در گروه " کنترل " بودند ، جملات نامربوطی مانند : " علی یک بره دارد " آموخته شد . در آزمون نهایی که بلافاصله پس از کارورزی انجام شد ، کودکانی که تکرار جمله های " شایستگی " را آموخته بودند ، بهبودی نشان دادند . این بهبودی نشان داد که در برخورد با محرک ترس آفرین ، برخی تعدیل ها صورت گرفته است .

سئوال 62 - ارتباط با مادر شوهر
پرسشنامه ها
رمز پیروزى مردان بزرگ
تکنیک خاموشی
مشاوره رهنما
سئوال 61 : لجوج وخودرأی بودن همسر
معرفی کتاب
آموزش خانواده
وقتی کسی را دوست دارید
آیین همسرداری
مشاوره اینترنتی
مشاوره مجازی
سخن روز
[عناوین آرشیوشده]